Nieuwsbrief RIVUS maart 2019

Wethouder Marcel Blind is sinds kort voorzitter van de stuurgroep en het bestuurlijk overleg van RIVUS. Marcel is vorig jaar zijn tweede termijn als wethouder gestart in de gemeente Olst-Wijhe. Zijn portefeuille omvat onder andere duurzaamheid, energie, klimaat, afval en water. Hij vertelt over zijn rol in RIVUS en de kansen die hij ziet.

“Het huidige programmaplan loopt al een paar jaar. We liggen mooi op koers. De verwachting is dat we de gestelde doelen gaan halen. Dat is te danken aan de medewerkers van de acht gemeenten en het waterschap die samenwerken in RIVUS. We hebben de afgelopen jaren de nodige uitdagingen voor onze kiezen gehad. De grootste uitdaging is het realiseren van een kostenbesparing van 6 miljoen euro per jaar in 2020.”

Marcel geeft aan dat de oorspronkelijke opzet van het samenwerkingsverband is uitgebreid met een tweede spoor: klimaatadaptatie. “Ik vind het mooi dat RIVUS zich ook hiervoor gaat inzetten. Het is een goed lopend samenwerkingsverband, dus we kunnen nu ook deze problematiek gezamenlijk aanpakken. Als wethouder duurzaamheid draag ik hier graag in deze rol aan bij. Ik zeg altijd dat dit vraagstuk gaat om de balans tussen de drie p’s: people, planet en profit. Alleen als die balans klopt, kunnen we de doelen bereiken. Als voorzitter van de stuurgroep en het bestuurlijk overleg vind ik het belangrijk om de verschillende ambities en afspraken binnen de acht gemeenten en het waterschap op elkaar af te stemmen, zodat we eensluidende besluiten kunnen nemen. Zo pakken we samen het klimaatvraagstuk aan. Het is ook goed om onze inwoners te laten zien dat we dit regionaal oppakken. We staan allemaal voor dezelfde vraagstukken en samen staan we sterker. De uitdaging op dit vlak zit voor een deel in de communicatie. We willen gemeenteraden meer gaan betrekken, maar ook inwoners. Zij zijn onmisbaar om de klimaatverandering het hoofd te kunnen bieden. Ik verwacht dat we daar de komende tijd goede stappen in gaan zetten.”

De eerste winst is binnen ten aanzien van data, meten en monitoren! Meten in de riolering is niks nieuws. Maar met het huidige RIVUS basismeetplan en bijbehorende formats is er meer structuur aangebracht in het meten en registreren. De informatievraagstukken zijn nu bij elke RIVUS-partner gelijk en de resultaten worden in een gezamenlijk vastgesteld format gepresenteerd. Hierdoor is een uitwisseling van ervaringen en resultaten mogelijk, wat elkaar versterkt en enthousiasmeert. Dit wordt ook beaamd in de evaluatie die uitgevoerd is onder de RIVUS partners eind 2018.

Wat is die winst?

De samenhang en de werkelijkheid binnen de afvalwaterketen (alle activiteiten tussen drinkwaterwinning en rioolwaterzuivering) wordt beter inzichtelijk gemaakt en dit betekent winst. Want wat blijkt? De afvalwaterketen wordt vaak onnodig belast door te hoge veiligheidsmarges of verkeerde aannames. Sterker nog, door de werkelijkheid continu te meten, kunnen we meer sturen in de afvalwaterstromen van de afvalwaterketen.

Het hoeft niet alleen financiële winst te zijn, maar met het analyseren van de meetgegevens kan sneller en beter worden gehandeld bij een calamiteit of kan die zelfs worden voorkomen. Fouten in de afvalwaterketen worden sneller gevonden en vraagstukken over het functioneren kunnen beter worden beantwoord. Met het huidige basismeetplan wordt jaarlijks over de werking van overstort, gemaal en zuivering naar elkaar gerapporteerd. Hiermee worden de getallen betrouwbaarder en kunnen effecten bij veranderingen worden getraceerd.

Concreet voorbeeld?

De afvoer van afvalwater vanaf een bedrijventerrein wordt bijvoorbeeld vaak te hoog ingeschat. Na het volbouwen van het bedrijventerrein wordt de aangenomen aanvoer vaak niet gecheckt. Deze aanvoer is in de meeste gevallen lager, door het meten van deze aanvoer kan de pompcapaciteit aangepast worden aan de werkelijke afvoer. Hierdoor kan het energieverbruik behoorlijk worden verlaagd. Om dit afvalwater op de zuivering te krijgen wordt het soms van gebied naar gebied verpompt om de afstand te overbruggen. Omdat de capaciteitsverlaging voor elk gemaal en uiteindelijk de zuivering geldt, betekent dit een energiebesparing bij elk gemaal en op de zuivering. De financiële winst begint pas echt op te lopen als investeringen hiermee worden uitgesteld of zelfs worden voorkomen.

Nog meer winst te behalen?

In 2019 zal de volgende sprong in het professionaliseren worden gemaakt. Er komt een volgende generatie basismeetplan die een verdiepingsslag moet maken in de informatiebehoefte. En nieuwe formats voor jaarrapportages moeten zorgen voor snellere invultijd. Alles om de bijdrage aan een doelmatige – en duurzame inrichting (investeringen) plus gebruik (bedrijfskosten) van de afvalwaterketen te verbeteren.

Het was een genoeglijke en constructieve bijeenkomst, de werkplaats “Duurzaamheid Waterketen” op woensdagochtend 12 december 2018. Plaats van handeling was de Energiefabriek aan de Spoolderweg in Zwolle. Doel was het ophalen van input voor het jaarprogramma. Na een welkomstwoord door programmamanager Willem van den Hul en een presentatie over de Energiefabriek werd het gezelschap verdeeld in een groep “Waterkwaliteit” en een groep “Energie/Grondstoffen”. Er werd geanimeerd en betrokken gediscussieerd waarbij vooral gekeken werd naar de meerwaarde van samenwerking tussen de RIVUS partners.

Meten is weten

Adviseur Klimaatadaptatie en Energietransitie Otto Hettinga: “ Een van de doelstellingen van RIVUS is het realiseren van een duurzame waterketen. Duurzaamheid en de voortgang in het bereiken van de doelstellingen is vaak moeilijk zichtbaar en meetbaar te maken. Terwijl dit wel essentieel is voor de verantwoording van middelen èn om de partners en de buitenwereld te enthousiasmeren en te motiveren. Wat is die meerwaarde en wanneer ontstaat deze? En wat moet er in RIVUS verband worden georganiseerd om deze meerwaarde te laten ontstaan?”

Theo en Thea

Terwijl de ene groep zich boog over nieuwe verdienmodellen als zonneparken en vragen als: “Kun je warmte in water opslaan?”, werd aan de andere tafel gesproken over het verzamelen van grondstoffen (fosfaat) en energie uit urinestromen. Waarbij de begrippen Thermische Energie uit Oppervlaktewater (theo) en Thermische Energie uit Afvalwater (thea) een eigen plek kregen.

Na de plenaire terugkoppeling werden de resultaten gepresenteerd. Een gezamenlijke lunch en een rondgang langs de afvalverwerkingsinstallaties sloot de bijeenkomst af. Dit bleek een goede volgorde te zijn.

Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDODelta), woningcorporaties Rentree en Woonbedrijf ieder1, particulier verhuurder Eigen Bouw en gemeente Deventer gaan gezamenlijk onderzoek doen naar een warmtenet in de Deventer wijk Zandweerd op basis van restwarmte uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Deventer. Daarvoor hebben ze op vrijdag 25 januari een intentieovereenkomst getekend.

In 2050 moeten alle woningen in Nederland aardgasvrij zijn. Daarvoor zijn alternatieve en innovatieve manieren van warmtevoorziening nodig. De inzet van restwarmte uit de rioolzuiveringsinstallatie bij Zandweerd is kansrijk als duurzame warmtebron. De betrokken partijen onderzoeken of en zo ja hoe een warmtenet in Zandweerd haalbaar is. Provincie Overijssel ondersteunt financieel de eerste fase.

Wijk voor wijk

De gemeente, Woonbedrijf ieder1, Rentree, De Marken, Eigen Bouw, Enexis Groep en de provincie Overijssel werken samen om wijk voor wijk de bestaande woningen van aardgas af te krijgen. Zandweerd is de eerste Deventer wijk waar partijen samenwerken, te beginnen met het onderzoeken of een warmtenet hier haalbaar is. Onderzocht wordt ook of het warmtenet is uit te breiden naar particuliere woningen en delen van Borgele, Platvoet, Voorstad en Keizerslanden.

Vooruitstrevend

Wethouder milieu Carlo Verhaar: “We werken in Deventer goed samen met verhuurders, provincie en waterschap. We gaan samen voor betaalbaar wonen met duurzame energie. De waterzuivering biedt een kans die het onderzoeken waard is.” Doel is dat het warmtenet ook toegankelijk is voor andere duurzame warmteleveranciers, voor bestaande bouw en de nieuwbouw in de Tuinen van Zandweerd.

Thermische energie uit afvalwater

Karst Spijkervet, Dagelijks Bestuurslid WDODelta: “Wij werken aan de verduurzaming van onze eigen voorzieningen en leveren graag ook een bijdrage aan de grotere maatschappelijke opgave richting aardgasvrij."

Daarom zijn wij blij met dit onderzoek, waarbij restwarmte uit gezuiverd rioolwater ingezet kan worden om uiteindelijk woningen en andere gebouwen in de wijk te verwarmen.

Verhuurders

Aerdt Nijland, namens de deelnemende verhuurders: “Door samen op te trekken bij de renovatie van onze huurwoningen, creëren we meer volume en kunnen we grotere stappen zetten op weg naar een duurzaam woningbezit. Zo kunnen we nog meer bewoners een comfortabele, betaalbare en toekomstbestendige woning bieden”. Is het warmtenet haalbaar, dan is in de toekomst ook de aansluiting van de huurwoningen op het warmtenet mogelijk.

Netbeheer

Gemeenten moeten de regie nemen in de energietransitie. Voor de verduurzaming van warmte en elektriciteit in de wijken is goede samenwerking met energiepartners noodzakelijk. De gemeente Deventer heeft vandaag met Enexis Netbeheer en dochteronderneming Enpuls (gericht op duurzame energieoplossingen) daarvoor ook een convenant getekend.

Wat is systeemkennis II?

Systeemkennis II is een schematisch weergave van een zuiveringskring (gebied waarvan het rioolwater wordt gezuiverd op één rwzi), waarmee inzichtelijk wordt gemaakt welke rioolstelsels er zijn en hoe deze afvoeren naar de zuivering. Hiermee wordt de onderlinge samenhang van de rioolstelsels inzichtelijk. Daarnaast worden de kenmerken voor elk stelsel in tabelvorm getoond. Hiermee wordt duidelijk hoe de gewenste capaciteit van een rioolgemaal is bepaald. Door ook de berging aan te geven, wordt ook de vullingstijd en ledigingstijd van een stelsel inzichtelijk. Verder zijn de lozingspunten op oppervlaktewater voor de overstorten inzichtelijk gemaakt. Dit alles is weergegeven in een excel bestand. Tenslotte moet voor elke zuiveringskring een grafische tekening beschikbaar zijn waarop de rioolstelsels, gemalen, persleidingen (transportleiding voor rioolwater van een woonkern naar de rwzi) en lozingspunten zijn aangegeven. Dit alles om de samenhang van de zuiveringskring inzichtelijk te krijgen.

Het is een prima communicatiemiddel tussen gemeente en waterschap om bijv. de afnameverplichting (de verplichting van het waterschap om aangeboden afvalwater af te nemen en te zuiveren) gezamenlijk te bepalen. En tijdens een calamiteit wordt snel inzichtelijk wat de consequenties van bepaalde maatregelen zijn. Ook ‘beheer’ maakt hiervan graag gebruik, om maatregelen te bepalen bij langdurig onderhoud van gemalen.

Welke verbeterstappen zijn onlangs gemaakt?

Systeemkennis II is een doorontwikkeling van Systeemkennis I. Met systeemkennis II is de tabel met stelselkenmerken geoptimaliseerd en is er een extra tabblad lozingspunten toegevoegd.

Tevens kan systeemkennis II dienen als startpunt om een analyse verder uit te werken.

Wat is hiervan het resultaat?

Een transparante een eenduidige manier van afnameverplichting bepalen. Bovendien hebben we binnen RIVUS nu een eenduidige manier van het weergegeven van resultaten, snel overzicht en een communicatiemiddel tijdens calamiteiten. We weten nu ook precies welk stelstel in een ander stelsel loost. Dit is handig bij het stil zetten van gemalen.

Snel actuele getallen beschikbaar hebben voor het opstellen van een basisrioleringsplan (herberekening van rioolstelsels en bepalen maatregelen) en ten behoeve van optimalisatiestudies, is ook de winst van deze verbetering. Daarnaast kunnen we de gegevens goed gebruiken bij het opstellen van de meetplannen.

En hoe kun je als gemeente er het beste gebruik van maken?

Altijd zorgen dat de gegevens up to date zijn, met het blokkenschema zie je dan in één oogopslag hoe de afvalwaterstromen zijn.

Binnen RIVUS bestaat er al een hele tijd een intensieve samenwerking. Dit werpt vooral vruchten af in het dagelijks werk in de afvalwaterketen (alle activiteiten tussen drinkwaterwinning en rioolwaterzuivering). Met name binnen de afvalwaterteams worden geregeld kansen/ideeën besproken. Belangrijk is dat deze kansen/ideeën gedeeld worden met anderen. Of misschien heb jezelf een idee? Maak dan een afspraak bij één van de leden van het platform Operationele Kansen

Het Platform Operationele Kansen bestaat uit:

• Martijn Doze (AWT Noord)
• Rene de Ruiter (AWT Zuid)
• Ronnie Walraven (AWT West)
• Henk Drost (Programmasecretaris RIVUS)
• Vincent Schuurman (Trekker)